“CA-CHIU-SA” ĐẾN VIỆT NAM TỪ BAO GIỜ?

Đào vừa ra hoa, gió đưa vầng trăng tà…

Riêng tôi, tôi cho là đúng như vậy. Vào năm 1995, nhân dịp kỷ niệm 50 năm chiến thắng phát xít (7/5/1945-7/5/1995), Nhà xuất bản Văn học đứng ra tổ chức ấn hành cuốn sách tập họp thơ của các nhà thơ Nga, các nhà thơ Xô viết, cũng như các nhà thơ thế giới, trong đó có các nhà thơ Việt Nam, viết về cuộc chiến đấu chống phát xít, tôi đã tập hợp được và đưa vào tập sách có tên “Đợi anh về”, trong đó có tới 6 bài thơ của các tác giả Việt Nam đề cập riêng bài hát Nga Ca-chiu-sa. Bài “Một lần hát ca khúc Nga” của nhà thơ quân đội Anh Ngọc nhắc lại kỷ niệm những ngày trong chiến trường chống Mỹ cứu nước, trên đường hành quân:

Chợt thấy nhớ một tiếng đàn ghi ta

Đang hát về một bờ sông ẩm ướt

Cô nàng Ca-chiu-sa đi gánh nước

Bước lên từng bậc dốc cao cao

Chúng tôi đã gặp cô ở đâu

Trong bài hát Nga đung đưa bím tóc

Bắp chân trần bám đầy bùn đất

Đi qua sương sớm những bờ sông…

Nhà thơ xứ Thanh – Lê Đình Cảnh – có bài thơ “Khúc tình xa của mai sau”:

Ca-chiu-sa

Hát nghe như khúc tình ca quê mình!

Đôi ta như bóng với hình

Như thương là lẽ thường tình khi xa

Tiếp theo là bài thơ “Hát khúc Ca-chiu-sa” bên thác Trị An của nhà thơ Nguyễn Hoàng Thu, rồi “Ca-chiu-sa hát ở biên thùy” của nhà thơ Phạm Khoa Văn:

Bài hát Ca-chiu-sa

Người lính biên phòng nào không thuộc

Nhà thơ Lữ Huy Nguyên có bài “Lại hát Ca-chiu-sa”. Và cuối cùng là bài thơ của tác giả người Việt Nam Lê Văn Nhân nhưng lại sáng tác bằng tiếng Nga “Ca-chiu-sa”, do dịch giả Đức Mẫn dịch lại tiếng Việt:

Tiếng hát đâu đây nghe diết da

Như là nhạc hiệu cứ vang xa:

Đào vừa ra hoa, cành gió động

Ngoài sông sương trắng tỏa la đà…

Bài hát về nàng Ca-chiu-sa

Đợi người chiến đấu tận trời xa

Thuở bé tôi ngồi hầm nghe mãi

Rồi mình lại hát ở bên Nga

Và đến nay, đã hơn một phần tư Thế kỷ qua rồi, kể từ khi Liên Xô, nước Nga Xô viết, không còn nữa, bài hát Ca-chiu-sa, cùng với nhiều ca khúc Nga như “Cuộc sống ơi ta mến yêu người”, “Tuổi thanh niên sôi nổi”, “Chiều Mátxcơva”…vẫn được rất nhiều người Việt Nam ta thuộc các thế hệ, các lứa tuổi khác nhau yêu thích, thuộc lòng. Cả những người đầu bạc đã từ lâu bước qua cái tuổi xưa nay hiếm, gần như cả cuộc đời gắn bó với tình hữu nghị Việt – Xô, tình hữu nghị Việt – Nga, nhiều người trong số đó từng được ăn học, lao động, sinh sống ở Liên xô, ở nước Nga Xô viết trước đây, cũng như những người trẻ tuổi chưa từng đến nước Nga một lần…Họ gặp nhau và cùng say sưa cất tiếng hát khúc hát Ca-chiu-sa, hát đi hát lại không chỉ một lần…

Như vậy điều tôi nghĩ: Ca-chiu-sa là một trong những bài hát Nga được yêu thích nhất, đi vào lòng người nhất, được phổ biến nhất ở Việt Nam, có lẽ không sai. Đến đây tôi lại nẩy ra một câu hỏi: nhưng bài hát này đã đến Việt Nam từ bao giờ nhỉ? Tôi hỏi nhiều người. Có người bảo: có lẽ “Vào thời 1952 -1953, giai đoạn mở đầu “Thắm thiết tình Việt-Trung-Xô” chăng? Theo anh Thành Ngọc Tích, cựu diễn viên đoàn văn công Tổng cục Chính trị, thì khoảng những năm 60 của Thế kỷ 20 đoàn đã dàn dựng bài hát này để làm tiết mục và nhanh chóng phổ biến rộng khắp. Dịch giả, nhà văn Anh Trúc nhớ lại là anh đã được nghe bài hát Ca-chiu-sa cùng với bài “Đợi anh về” được phổ nhạc ngay từ năm 1949-1950, ở Hải Phòng, khi đó còn bị Pháp chiếm đóng.

Sau đó ít lâu, tình cờ đọc cuốn hồi ký của nhà thơ Xuân Hoàng Âm vang thời chưa xa, do Nhà xuất bản Văn học và Hội Văn học nghệ thuật Quảng Bình xuất bản cuối năm 1995, tôi chú ý đến một chi tiết ở trang 24:

“Lớp hè năm thứ tư của chúng tôi là một lớp học hè có nhiều kỷ niệm đáng nhớ…Không biết bằng nguồn nào, hai anh Chiến và Huy chép được rất nhiều bài hát hay dưới nhiều dạng vẻ đến thế. Thôi thì đủ cả, từ những bài hát Pháp, Ý, Anh, Nga, cho đến các bài hát Việt Nam, loại du dương trữ tình có, loại hành khúc hùng tráng có. Nhạc ngoại quốc có những bài chúng tôi rất thích như “Tiếng hát người thủy thủ” của Pháp, “Xêrênata” của Ý, “Một ngày” của Anh, “Ca-chiu-sa” của Nga…”

Như vậy bài hát Nga Ca-chiu-sa có mặt ở Việt Nam ngay từ năm nhà thơ Xuân Hoàng còn là cậu học trò năm thứ tư – Đệ tứ - trường thành chung ở Huế, hè đó bỏ thi thành chung, tính ra tức là năm 1942, từ trước cách mạng tháng Tám 45.

Bài hát Nga Ca-chiu-sa – tên một cô gái Nga – lời của nhà thơ Nga M. Ixacôpxki, do nhạc sĩ Matvây Blanter phổ nhạc, ra đời năm 1938, lần đầu tiên được dàn nhạc Jazz quốc gia Liên Xô trình diễn ra mắt vào mùa Thu năm ấy. Ngay khi đó bài hát đã được công chúng nồng nhiệt tiếp nhận và lập tức được lan truyền rộng rãi. Một năm sau Kachiusa đã vượt biên giới Liên Xô lúc đó: năm 1939, nhân dân miền Tây Ucraina và Tây Bêlôruxia đã chào đón Hồng quân xô viết vào giải phóng chọ khỏi ách thống trị của địa chủ Ba Lan bằng bài hát Ca-chiu-sa. Trong những năm chiến tranh thế giới lần thứ hai 1941- 1945, những người kháng chiến ở Pháp và ở Ý đã say sưa hát Ca-chiu-sa. Và chắc hẳn ngay từ khi ấy từ những người kháng chiến Pháp, bài hát Nga Ca-chiu-sa đã đến Việt Nam.

Còn Ca-chiu-sa được thực sự phổ biến rộng rãi ở Việt Nam vào thời điểm nào. Những năm 70 chăng? Điều này xin nhường các nhà nghiên cứu âm nhạc phán bảo.

                       THÚY TOÀN