Một thời để nhớ

Tưởng nhớ thầy Yassen N. Zassoursky

Giáo sư, Tiến sĩ Yassen N. Zassoursky, người đứng đầu "lò đào tạo" báo chí của Liên Xô, LB Nga suốt nhiều năm, người thầy của nhiều thế hệ nhà báo khắp thế giới, vừa đi về thế giới bên kia ở tuổi 92. Học trò của thầy khắp bốn phương trời và giới báo chí thế giới vô cùng thương tiếc thầy.

6266555

Thầy Zassoursky mất

Báo, đài, phim… kể mãi về thầy

Khắp nơi, trò nhỏ lệ.

Đó lài bài thơ nhỏ khóc thầy tôi viết khi biết tin thầy mất. Cách đây mấy hôm, các thầy cô Khoa Báo chí, Đại học quốc gia Moskva mang tên Lomonosov (MGU), gia đình, thân nhân, bạn bè, đồng nghiệp đã đưa thầy về nơi an nghỉ cuối cùng ở Moskva. Trước đó, anh Nguyễn Đăng Phát, sinh viên Khoa Báo chí khóa 1972-1977, thay mặt các thế hệ học trò chúng tôi đã gửi thư chia buồn đến Khoa và gia đình thầy. Thầy không chỉ là người thầy của nhiều thế hệ sinh viên, nghiên cứu sinh - học trò Việt Nam - mà còn là người thầy được ngưỡng mộ của học trò rất nhiều nước khác.

Xin được kể đôi điều về tiểu sử của thầy.

Thầy GS. TS. Yassen Nhicolaievich Zassoursky (1929-2021), nguyên Chủ nhiệm và Chủ tịch Khoa Báo chí, Đại học Tổng hợp quốc gia Lomonosov và cũng là Phó Chủ tịch lâu năm của IAMCR (Hiệp hội Nghiên cứu quốc tế về Truyền thông và Phương tiện truyền thông đại chúng), đã ra đi ở tuổi 92 tại Moskva. Thầy có một sự nghiệp nghiên cứu và giảng dạy thật đồ sộ mà mỗi học trò chúng tôi đều tự hào về thầy.

Thầy là Chủ nhiệm Khoa Báo chí từ năm 1964 đến năm 2007 kiêm Trưởng bộ môn Báo chí quốc tế và Văn học nước ngoài tại Khoa.

Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Đỗ Quý Doãn, cựu sinh viên Khoa Báo chí MGU, thừa ủy quyền của Chủ tịch nước, trao Huân chương Hữu nghị tặng GS. TS. Yassen N. Zassoursky.  Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG PHÁT

Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Đỗ Quý Doãn, cựu sinh viên Khoa Báo chí MGU, thừa ủy quyền của Chủ tịch nước, trao Huân chương Hữu nghị tặng GS. TS. Yassen N. Zassoursky. Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG PHÁT

Các cựu sinh viên Khoa Báo chí MGU chụp ảnh lưu niệm với thầy Yassen N. Zassoursky sau lễ trao tặng Huân chương Hữu nghị. Từ trái qua phải:  Nguyễn Văn Dững, Lê Thanh Bình, thầy Yassen N. Zassoursky, Đỗ Quý Doãn, Nguyễn Đăng Phát

Các cựu sinh viên Khoa Báo chí MGU chụp ảnh lưu niệm với thầy Yassen N. Zassoursky sau lễ trao tặng Huân chương Hữu nghị. Từ trái qua phải: Nguyễn Văn Dững, Lê Thanh Bình, thầy Yassen N. Zassoursky, Đỗ Quý Doãn, Nguyễn Đăng Phát

Thầy Zassoursky có thâm niên rất lâu trong lĩnh vực học thuật, nghiên cứu và xuất bản các công trình về lý thuyết và lịch sử truyền thông đại chúng, nghiên cứu về báo chí Mỹ, lịch sử văn học Mỹ, các mô hình truyền thông chuyển tiếp và các nghiên cứu so sánh về hệ thống truyền thông, công nghệ thông tin truyền thông (ITC) và toàn cầu hóa. Thầy là một giáo sư đầu ngành trong các nghiên cứu về truyền thông và báo chí - cả ở thời Liên Xô cũ và Liên bang Nga ngày nay. Thầy đã xuất bản hơn 260 tác phẩm, bao gồm các sách chuyên khảo và nhiều bài báo học thuật bằng tiếng Nga, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác. Thầy từng là tổng biên tập của tờ Vestnik MGU (Nội san MGU) và  phụ trách Tạp chí Zhurnalistika (Báo chí). Thầy đã nhận được một số giải thưởng của Nhà nước, giải thưởng Lomonosov cho sự nghiệp nghiên cứu (1976) và cho giảng dạy (tặng năm 2001) của mình. Năm 2018, thầy được trao tặng danh hiệu Nhà báo công huân của LB Nga vì những đóng góp to lớn, hiệu quả cho nền báo chí nước này (thầy đứng đầu danh sách những người đầu tiên được Nhà nước Nga tặng danh hiệu này theo Sắc lệnh của Tổng thống Vladimir Putin).

TGĐ TTXVN Nguyễn Quốc Uy (áo trắng), nhà báo Phạm Tiến Dũng (bìa trái) và Nguyễn Đăng Phát (bìa phải) cùng thầy Yasen N. Zasurski tại Văn phòng của thầy ở Khoa Báo chí (năm 2007).

TGĐ TTXVN Nguyễn Quốc Uy (áo trắng), nhà báo Phạm Tiến Dũng (bìa trái) và Nguyễn Đăng Phát (bìa phải) cùng thầy Yasen N. Zasurski tại Văn phòng của thầy ở Khoa Báo chí (năm 2007).

Thầy cũng đóng góp xuất sắc trong việc xây dựng và duy trì sự hợp tác quốc tế với các trường đại học các quốc gia khác nhau, thúc đẩy sự di chuyển của sinh viên và giảng viên và khởi động các dự án quốc tế với các tổ chức từ mọi khu vực trên thế giới. Thầy là một trong những người tiên phong trong Trung tâm Giáo dục Đại học về Báo chí do UNESCO tài trợ tại Đại học Strassbourg từ cuối những năm 1950. Năm 1968, thầy được bầu làm phó chủ tịch IAMCR (giữ chức vụ này cho đến năm 1988), từ cuối những năm 1970, làm cố vấn cho Ủy ban MacBride tại UNESCO. Thầy cũng lãnh đạo Bộ phận IAMCR về Giáo dục Chuyên nghiệp từ năm 1978 đến năm 1990. Năm 2006, thầy thành lập Nhóm Công tác mới về Truyền thông hậu Liên Xô và giai đoạn mới về truyền thông phát triển xã hội thời đại toàn cầu hóa.

Thầy Yasen Zasurski tham gia chương trình giao lưu truyền hình

Thầy Yasen Zasurski tham gia chương trình giao lưu truyền hình "Thầy trò Xô - Việt" (năm 2010). Trong ảnh, từ trái qua phải, các nhà báo Việt Nam: Lê Thanh Bình, Lê Phúc Nguyên, Thu Hằng (VTV1), Đỗ Quý Doãn (Thứ trưởng Bộ TT&TT), Trần Đăng Tuấn (Phó TGĐ Đài Truyền hình Việt Nam). Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG PHÁT

Đối với các thế hệ học trò người Việt Nam, thầy đã bắt đầu tiếp xúc, giảng dạy từ cuối những năm 1950, khi nước ta cử lưu học sinh sang Liên Xô học tập, cũng có người học tại Khoa Báo chí nhưng chưa tốt nghiệp, được rút về nước sớm do những lý do khách quan. Từ những năm 1970, sinh viên Việt Nam đều đặn được cử đến Khoa Báo chí, Đại học tổng hợp quốc gia MGU, trong đó lớp sinh viên đầu tiên gồm 4 người là Nguyễn Đăng Phát, Nguyễn Đình Lanh, Phạm Tiến Dũng và Lê Phúc Nguyên. Bốn người này tốt nghiệp Khoa báo chí năm 1977, về nước nhận công tác ngay tại TTXVN, Đài Truyền hình Việt Nam. Tiếp đó là lớp sinh viên Nguyễn Vinh Quang, Vũ Đức Tân, Lê Hải, Vũ Huyến. Rồi sau đó là Trần Đăng Tuấn, Ngô Ý Minh v.v… Năm 1981, lần đầu tiên Khoa Báo chí nhận một lúc 4 sinh viên vào đều là bộ đội phục viên đi học (Đồng Quang Tiến, Lê Thanh Bình, Đỗ Quý Doãn, Đinh Thế Huynh). Các lớp tiếp theo có anh Trần Đăng Thao, Trương Lâm Tuyền, Phạm Hồng Nga, Lê Xuân Trà và những người khác...

Khoa Báo chí MGU  Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG PHÁT

Khoa Báo chí MGU Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG PHÁT

Mỗi thế hệ, mỗi khóa đều có những kỷ niệm đối với thầy Chủ nhiệm khoa Yassen N. Zassoursky. Lứa sinh viên của tôi cũng có nhiều điều đáng nhớ. Hồi đó, anh Đỗ Quý Doãn học chuyên ngành truyền hình nên rất năng động, anh thường lên trường quay học tập của Khoa để học hỏi các bạn sinh viên khác và tự làm bài của mình, thỉnh thoảng anh rủ tôi cùng đi. Tôi hơi hướng ngoại nên rủ anh Doãn đến tham quan lớp học ngành Báo chí quốc tế, nhưng đi được mấy lần rồi khó dự giờ vì chúng tôi phải lên lớp học chuyên môn của mình. Có lần thấy tôi muốn tìm hiểu thêm, thầy Yassen N. Zassoursky vẫy tôi lại bảo: "Ngành báo chí quốc tế chưa nhận sinh viên nước ngoài, chỉ nhận sinh viên nam Liên Xô (và chưa nhận sinh viên nữ, mãi sau năm 2000 mới nhận và lúc đó thì nam nữ hay người nước ngoài đều có thể học - LTB) nên em chỉ nghe ghé thôi nhé. Tuy nhiên em có thể học cách xem các phim tài liệu lịch sử rồi nghe các bạn thảo luận chủ đề, vấn đề nổi lên từ các sự kiện báo chí quốc tế”. Thế rồi tôi cũng tham dự được mấy lần hội thảo nhỏ về báo chí quốc tế, học hỏi kiểu học đóng vai phóng viên các nước thể hiện quan điểm, lập trường của quốc gia mình qua tác phẩm...

Khuôn viên trước tòa nhà Khoa Báo chí MGU ngày thầy Yassen N. Zassoursky đã ra đi

Khuôn viên trước tòa nhà Khoa Báo chí MGU ngày thầy Yassen N. Zassoursky đã ra đi

Tốt nghiệp cử nhân báo chí, trở về nước làm việc ít lâu, tôi lại được quay trở lại Khoa Báo chí MGU làm nghiên cứu sinh, và được thầy Zassoursky làm hướng dẫn chính. Do bận rộn nhiều, thầy không cầm tay chỉ việc mà giao cho tôi đọc một danh sách mấy chục cuốn tư liệu, sách chuyên khảo, rồi ghi các trích dẫn liên quan đến chủ đề của đề tài nghiên cứu mà thầy trò đã thống nhất. Cuốn sách ấn tượng nhất và khó hiểu nhất là cuốn thầy gợi ý của Solomon, một học giả người Do Thái, viết lý thuyết về Truyền thông đại chúng được xuất bản từ rất lâu, lại có độc bản, lần nào lên thư viện cũng được trả lời là chưa có, phải chờ người đọc trả. Khi tôi chuẩn bị xong tư liệu, viết được khá nhiều cho luận án rồi, hăm hở mang đến trình thầy, thầy xem qua xong bảo đấy chỉ mới xong cơ bản khung xương, phải đắp nhiều thịt, gân, cơ vào. Mãi cuối năm thứ hai, đầu năm thứ ba, thầy mới đánh dấu một số ý phải phát triển thêm, chỗ phải mạnh dạn bỏ vì không sát hợp, phải lấy thêm nguồn tài liệu v.v… Trong khi đó người hướng dẫn 2 lại rất cụ thể, tôi viết đánh giá của Bộ trưởng Văn hóa Thông tin về báo chí Việt Nam sau Đổi Mới, thầy hướng dẫn 2 lập tức ghi chú tên Bộ trưởng là gì rồi  nào là phải khâu nối một số đoạn cho liền mạch, nào là phải viết lại cho đúng phong cách khoa học chứ không được viết kiểu văn nói. Thế rồi sau 3 năm đèn sách, tôi bảo vệ đúng hạn và nhận bằng Tiến sĩ báo chí. Sau này đi nghiên cứu với vai trò học giả tại Đại học University of California, Irvine (Mỹ), được sự giới thiệu của thầy Yassen N. Zassoursky, tôi có đến thăm GS.TS. Michael Park (người đã nhận giải Pulizer) tại Đại học USC (Mỹ), GS Park cũng gợi ý nhiều nghiên cứu quan trọng cho tôi và bảo: “Các anh may mắn đã được học một người thầy thông minh, lịch lãm, nhân hậu, hết lòng vì học trò đấy”.

Thầy Yassen N. Zassoursky trong phòng làm việc của mình ở Khoa Báo chí MGU

Thầy Yassen N. Zassoursky trong phòng làm việc của mình ở Khoa Báo chí MGU

Không những tôi mà các anh em khác đều cảm nhận được tấm lòng chân tình, thương yêu của thầy. Năm 2008-2009, để chuẩn bị thành lập ngành Truyền thông quốc tế (Học viện Ngoại giao), trong khi tôi chấp bút soạn thảo chương trình đào tạo, thầy Yassen N. Zassoursky đã góp ý rất nhiều. Khi học trò cũ chúng tôi thông qua Đài VTV mời thầy sang thăm Việt Nam năm 2010 để tham gia chương trình giao lưu truyền hình “Thầy trò Xô – Việt”, lần đó nhiều thế hệ học trò của Khoa Báo chí đều được gặp thầy. Thầy góp ý thêm cho tôi về việc mở ngành truyền thông quốc tế và tặng tôi mấy cuốn sách giáo khoa. Gặp lại, thầy vẫn nhớ nhiều người, nghe anh Lê Phúc Nguyên nói tiếng Nga, thầy bảo lâu thế mà Nguyên vẫn nói tiếng Nga chuẩn, lưu loát. Thầy khen anh Nguyễn Đăng Phát trình bày vấn đề đúng ngôn ngữ nhà báo lắm. Chúng tôi còn mời thầy đến nói chuyện một buổi tại Học viện Báo chí Tuyên truyền và cùng thầy tham dự chương trình giao lưu của Đài Truyền hình đến tận đêm khuya.

Mãi nhớ ơn thầy Yassen N. Zassoursky, mong thầy được yên nghỉ

Mãi nhớ ơn thầy Yassen N. Zassoursky, mong thầy được yên nghỉ

Sau đó, được sự động viên của tất cả những anh em cựu học viên Khoa Báo chí MGU, tôi đại diện làm các thủ tục đề nghị Nhà nước ta tặng  GS. TS. Yassen N. Zassoursky Huân chương Hữu nghị do những cống hiến lâu bền đối với sự nghiệp đào tạo lưu học sinh Việt Nam. Năm 2012, đoàn công tác chúng tôi sang Nga thăm lại trường cũ, cùng phối hợp Đại sứ quán Việt Nam tại LB Nga thừa ủy quyền của Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Hữu nghị cho người thầy kính yêu vào ngày 7/9/2012. Tấm Huân chương Hữu nghị được anh Đỗ Quý Doãn, lúc đó có chức danh cao nhất trong số chúng tôi là Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, trưởng đoàn công tác của chúng tôi, xúc động gắn lên ve áo của thầy. Còn tôi, thay mặt lãnh đạo Học viện Ngoại giao, đã trao tặng thầy Bằng Tiến sĩ danh dự của Học viện Ngoại giao.

Hôm nay thầy đã đi xa, xin viết đôi dòng để tưởng nhớ người thầy kính yêu của nhiều thế hệ học trò Việt Nam từng là sinh viên, nghiên cứu sinh, thực tập sinh... khoa Báo chí. Tưởng nhớ thầy còn có những người đã có dịp tiếp xúc, trực tiếp gặp gỡ thầy hoặc đã và sẽ được học thầy qua những trang sách do thầy viết và chủ biên.

Mong thầy yên nghỉ chốn vĩnh hằng nghìn Thu.

                                                  Hà Nội, tháng 8/2021

                                                PGS.TS. Lê Thanh Bình

                                                    Học viện Ngoại giao

Dòng sự kiện

Vọng mãi tiếng chuông làng Kha-tưn Vọng mãi tiếng chuông làng Kha-tưn
Về khu tưởng niệm chiến tranh ở Kha-tưn, Cộng hòa Bê-la-rút.
THIÊNG LIÊNG CHIẾN THẮNG VĨ ĐẠI THIÊNG LIÊNG CHIẾN THẮNG VĨ ĐẠI
Ngày Chiến thắng 9 tháng 5 rất đỗi thiêng liêng với mọi người dân Liên bang Nga.