Trò chuyện với tác giả “Ta tự hào đi lên, ôi Việt Nam!”

Đó là cuộc họp mặt thân mật tối 14/6/2019 để “tổng kết” chương trình ca nhạc “Nước Nga trong trái tim tôi” diễn ra tại Nhà hát lớn Hà Nội hôm 11/5/2019 và cũng được phát lại trên Đài Truyền hình Việt Nam. Nhiều nhạc sĩ, ca sĩ, nhạc công, đạo diễn, nhà báo và bạn bè của Lê Tự Minh - người dịch lời những bài hát Nga ra tiếng Việt đã biểu diễn trong chương trình nói trên – quây quần tại nhà riêng của anh. Nhạc sĩ Chu Minh đến muộn hơn mọi người, cũng “chính đáng” thôi vì ông năm nay đã bước sang tuổi 89. Nhưng ai nấy đều vui mừng chào đón ông, luôn gọi ông là “thầy”. Quả thật, Chu Minh không chỉ là nhạc sĩ bậc thầy đã để lại cho đời nhiều bản nhạc không lời và những ca khúc tuyệt vời mà ông thật sự là thầy của rất nhiều thầy của các nhạc sĩ, nhạc công và ca sĩ Việt Nam.

Nhạc sĩ Chu Minh đại thượng thọ vẫn rất minh mẫn, cử chỉ nhanh nhẹn. Ông trò chuyện mạch lạc và dí dỏm. Ông vẫn “phong độ” khi “cụng ly” và… hút thuốc khá nhiều. “Bây giờ chỉ vài giọt thế này góp vui thôi, chứ hồi trước về khoản… uống thì “chúng nó” phải xách dép cho tớ!” – nhạc sĩ Chu Minh nửa đùa  nửa thật. “Hồi trước” của ông chính là thưở xông pha lửa đạn, vượt qua bao khó khăn gian khổ - với những chuyến đi vào Khu 4, vào chiến trường miền Nam. Ông vui vẻ kể một kỷ niệm: năm 1972, ông cùng nhạc sĩ Hoàng Vân và một số đồng nghiệp đi thực tế sáng tác ở Quảng Bình. Tất nhiên thời đó miền Bắc vô cùng khó khăn, ở Quảng Bình càng khó khăn. Chu Minh,  Hoàng Vân và các nhạc sĩ trú mưa tại một nhà dân bên đường. Khi mọi người nói Hoàng Vân là tác giả của “Quảng Bình quê ta ơi!” thì bà chủ nhà rất nể phục, bà liền đi lục tìm những củ khoai, củ sắn còn trong nhà luộc lên “đãi” Hoàng Vân và cả đoàn “chống đói”!

Nhạc sĩ Chu Minh nói ông rất nhớ kỷ niệm này vì sau đó Mỹ đưa “pháo đài bay” chiến lược B-52 ném bom rải thảm Hải Phòng và cũng năm đó ca khúc  “Ta tự hào đi lên, ôi Việt Nam!” của ông ra đời.

Nhạc sĩ Chu Minh tên thật là Triệu Đạt Hiền, sinh ngày 5/1/1931, tại Hà Nội. Ông tham gia kháng chiến chống Pháp, làm liên lạc rồi sau đó chuyển qua làm công tác tuyên truyền và trở thành một trong những thành viên chủ chốt của đoàn Ca múa Nhân dân Trung ương. Những ngày đầu tham gia kháng chiến, ông đã viết một số ca khúc như Chiến thắng biên giới (1950), Hoa sen (1951), Ta yêu cụ Hồ (1952). Hoà bình lập lại ông có một số ca khúc phản ánh nhiều lĩnh vực khác nhau trong đời sống xã hội như: Lúa hợp tác (1957), Lớp người công nhân (1957), Ngợi ca. Kháng chiến chống Mỹ, Chu Minh với tư cách người viết nhạc cũng theo những đoàn quân ra trận, sống cùng với những người lính, thanh niên xung phong. Ông đã diễn đạt tình cảm, khát vọng của các chàng trai cô gái đang ngày đêm bám trận địa qua các ca khúc: Lời ca mở tuyến (1966), Lời ca trăm nẻo (1966)... Ông cũng đã viết cả liên khúc dựa trên 6 bài thơ của Hồ Chủ tịch trong Nhật ký trong tù... Năm 1969, từ những xúc cảm chân thành, ông đã viết ca khúc Người là niềm tin tất thắng. Ca khúc này gây xúc động mạnh mẽ cho người nghe và cho tới hôm nay vẫn còn nguyên giá trị. Ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, ông có ca khúc Ta tự hào đi lên, ôi Việt Nam!. Ca khúc được viết cùng phần đệm của dàn nhạc, được Nhà hát Giao hưởng Việt Nam biểu diễn tại Sài Gòn trong những ngày đầu mới giải phóng và đã gây xúc động lớn đối với người nghe. Sau ngày giải phóng, ông viết khá đều tay, nhất là trong thập niên 80. Đó là những ca khúc tươi trẻ yêu đời, ca ngợi cuộc sống hòa bình hạnh phúc. Cùng với những sáng tác thanh nhạc là hàng loạt những tác phẩm khí nhạc ra đời.

Bên cạnh những đóng góp trong lĩnh vực sáng tác, nhạc sĩ Chu Minh còn tham gia giảng dạy tại Nhạc viện Hà Nội trong nhiều năm, góp phần đáng kể vào việc đào tạo những thế hệ nhạc sĩ trẻ cho đất nước. Với những đóng góp thiết thực đó, Nhà nước đã trao cho ông học hàm giáo sư âm nhạc.

Chu Minh đã được trao tặng Giải thưởng Nhà nước và giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật.

(Theo tư liệu của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)

Nhạc sĩ Chu Minh khen nhà thơ Hoàng Trung Thông viết rất nhanh và rất hay. Bài thơ “Đầu sóng” đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho ông, để những hòa âm “Ta tự hào đi lên, ôi Việt Nam!” tuôn chảy một mạch, trong một đêm:

“Ôi Việt Nam, anh dũng những đoàn quân 

Vượt lên trong bão táp đã trăm lần 

Mang cả bốn nghìn năm vào trận thắng 

Cho Việt Nam tươi sáng mãi mùa Xuân.

Ta đứng đầu ngọn sóng 

Giữa dòng thời đại,

Thác lũ cuộc đời 

Ta đứng đầu ngọn sóng 

Những luồng mạch tâm tư, lay động loài người…”.

Chu Minh cho biết, “Thác lũ cuộc đời...” là câu của ông, ông thêm vào giữa bài thơ của Hoàng Trung Thông.  

“Thác lũ cuộc đời... 

Thuyền ta bé nhỏ nhưng vững tay chèo 

Không chòng chành nhắm thẳng hướng mà đi...

Ta đứng đầu ngọn sóng 

Nơi đấu tranh bão táp diệu kì 

Nơi hy vọng những vườn hoa nở 

Nơi chân lý sáng ngời đầu sóng gió 

Ta tự hào đi lên, ơi Việt Nam!”.

Tôi hỏi ông: “Theo bác, những ca sĩ nào hát bài này hay nhất?”. “Trần Khánh, trước đây là Trần Khánh, về sau có Quang Thọ…” – ông trả lời không đắn đo.

(Nghe bài hát qua giọng hát của Trần Khánh tại đây)

Ta tự hào đi lên, ôi Việt Nam !

… Trong buổi họp mặt, nhạc sĩ Chu Minh ngồi chuyện trò chậm rãi, khúc chiết, nhưng cũng có lúc ông hào hứng đứng lên, giọng dõng dạc như nhà hùng biện, hai tay thỉnh thoảng có những động tác như một nhạc trưởng đang đứng trên bục chỉ huy dàn nhạc…. Ông kể về các đồng nghiệp Văn Cao, Đỗ Nhuận, Huy Du, Trọng Bằng, Hoàng Vân, Trịnh Công Sơn… với một tình cảm chân tình, quý mến. Ông nói về cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng với thái độ tôn kính, khâm phục… Ông cũng nhận xét, âm nhạc Nga, ca khúc Nga rất gần gũi tâm hồn người Việt, những tác phẩm  trong chương trình “Nước Nga trong trái tim tôi” đậm chất Nga điển hình, nhưng cũng rất đồng điệu với người Việt.

Được trò chuyện với nhạc sĩ Chu Minh, tôi cảm nhận ông là pho sử đồ sộ về chặng đường vẻ vang của âm nhạc Việt Nam, một nền âm nhạc có đóng góp to lớn vào công cuộc kháng chiến và xây dựng Tổ quốc, khích lệ tinh thần tự hào Việt Nam.

                                            (Ảnh trong bài chụp tối 14/6/2019)

(Nghe bài hát "Ta tự hào đi lên, ôi Việt Nam!" qua giọng hát NSND Quang Thọ tại đây)

NSND Quang Thọ hát "Ta tự hào đi lên, ơi Việt Nam!"

                                                                                        ĐĂNG PHÁT